نویافته‌ای از معماری صخره‌ای در ارومیه از هزاره های اول قبل از میلاد
سرویس آذربایجان غربی- بهروز خان‌محمدی، کارشناس باستان‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی می گوید: در بازدید اخیری که از سوی کارشناسان این اداره‌کل از دشت مرگور در غرب ارومیه انجام گرفت آثار تاریخی قابل توجه صخره‌ای شناسایی شد که تاکنون مورد شناسایی و مطالعه قرار نگرفته بود و به احتمال زیاد در هزاره اول قبل از میلاد احداث شده‌اند.
به گزارش کردپرس، به نقل از میراث فرهنگی؛ دشت مرگور در غرب ارومیه که در میان کوهستان و تپه ماهورها محصور بوده یکی از دشت‌های بکر، دست نخورده و بسیار کم‌شناخته در ایران است که دارای آثار فرهنگی-تاریخی فراوان و ارزشمندی است.
این آثار تاریخی مهم در روستای هلج از توابع دهستان مرگور بخش سیلوانای ارومیه قرار گرفته است، این آثار تاریخی شامل بقایای دیوارهایی سنگی در پایین دست صخره، اتاقک دستکند صخره‌ای، پناهگاه صخره‌ای جانبی و بقایای تاسیساتی در روی صخره و تعدادی علائم و فنجان نما (جوغن) است.
وجود اتاقک صخره‌ای دستکند
اهمیت عمده این مجموعه به دلیل احداث اتاقک صخره‌ای دستکندی است که در بخش جنوبی صخره ایجاد شده است، بعد از طی مسافت و بالارفتن از دامنه صخره و در حاشیه جنوبی آن یک محدوده کوچک دالان‌مانندی با شیب ملایم و اندک وجود دارد که امکان دسترسی به این اتاقک صخره‌ای را فراهم می‌کند. فضای اتاقک به صورت مستطیلی است و اندکی در اضلاع طولی آن نامتقارن است.
یکی از اضلاع طولی آن ۳ متر و ضلع دیگر چسبیده به بدنه و پناهگاه صخره‌ای ۳/۸۰ متر است، عرض اتاق، هم در ابتدای ورودی و هم در قسمت انتهای اتاق ۲/۲۰ متر است و ارتفاع آن از کف تا بلندترین نقطه به حدود ۲ متر می‌رسد. سقف اتاق انحنای قوسی اندکی دارد و در نوع خود جالب توجه است، تراش و تسطیح فضای داخلی و دیواره‌های اتاق به خوبی انجام گرفته و همین امر نشان‌دهنده تلاش سازنده برای ایجاد سطوحی صاف و بدون برجستگی است ولی آسیب‌های ناشی از گذر زمان و تخریب‌های انسانی در آن به خوبی قابل مشاهده است.
بقایای دو طاقچه کوچک
در دیواره داخلی جنوبی بقایای دو طاقچه کوچک به فاصله حدود یک متری از یکدیگر دیده می‌شود که به شدت مورد تخریب قرار گرفته است.
در سقف و انتهای اتاق و در دیواره صخره‌ای این بخش حفره‌هایی به دست افراد ناآگاه ایجاد شده و آسیب جدی به آن وارد شده است.
دیوارها، سقف و فضای داخلی اتاق، سطحی دودزده و تیره دارد و در طول دوران‌های گذشته بارها و بارها از سوی افراد محلی و به ویژه چوپان‌ها مورد استفاده قرار گرفته و روشن کردن آتش در این فضای بسته باعث ایجاد تیرگی، سوختگی و سطوح سیاه‌رنگ دیوارها شده است.
حفره‌هایی که نشان از جاری بودن آب دارد
علاوه بر این، در سطوح دیواره‌های داخلی و سقف، حفره‌های کوچکی وجود دارد که رسوبات آنها نشان می‌دهد به احتمال بسیار در گذشته از این دهلیزهای کوچک آب جاری بوده است.
بستر اتاقک به صورت سنگی بوده و بقایای اندکی از خاک و نهشته‌های رسوبی دارد که به نظر می‌رسد مرور زمان و عوامل جوی همچون باد و باران در ایجاد این وضعیت تاثیرگذار بوده است.
کشف و شناسایی این آثار از نظر برخی ویژگی‌ها و شرایط حاکم بر ایجاد این نوع خاص از معماری صخره‌ای در منطقه شمال‌غرب ایران حائز اهمیت است.
به‌رغم وجود آثار صخره‌ای و دستکند متعددی در غرب دریاچه ارومیه و محوطه‌هایی همچون قلعه اسماعیل‌آقا، کل خرابه، محوطه سیدک، تل تخت ناناس، دره‌خان و غیره که عمدتاً به دوران اورارتوها منتسب هستند، با این وصف، سبک و نوع معماری صخره‌ای نویافته در هلج از جهاتی با معماری صخره‌ای اورارتو متفاوت است.
این آثار با توجه به سبک حجاری آنها به احتمال زیاد در هزاره اول قبل از میلاد احداث شده‌اند، با توجه به اهمیت آنها مراحل مستندنگاری و تهیه پرونده برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور از سوی همکاران معاونت میراث‌فرهنگی در دست اقدام است و با ثبت این آثار در آینده نزدیک مقدمات حفاظت و تعیین عرصه و حریم و مطالعات گسترده‌تر فراهم خواهد شد.
گزارش/ بهروز خان محمدی
